نگاهی به قسمت هفتم سریال خاتون – تصویر دقیق زن گیلانی

اگرچه قسمت هفتم سریال خاتون هیجانات تازه‌ای به تماشاگر می‌بخشد اما در نهایت مانند نقاشی که طرح‌های از پیش کشیده‌شده را رنگ‌آمیزی می‌کند از طرح کلی فضا و داستانی که آماده کرده، بیرون نمی‌آید. قسمت جدید سریال خاتون با معرفی شخصیت‌های جدید و تغییر در مسیر کلی داستان به دنیای متفاوتی وارد می‌شود. اما هم‌چنان روی طناب باریکی میان بی‌هدفی و جذابیت حرکت می‌کند. با ویجیاتو همراه باشید.

در ابتدا به نظر می‌رسید سریال خاتون قرار نیست پهنه عظیمی از لوکیشن‌های متفاوت را به تماشاگر نشان دهد و می‌خواهد داستان خویش را در محدوده مشخصی حرکت دهد. اما با رسیدن به قسمت هفتم سریال خاتون، این تصور کاملا پودر می‌شود. چراکه جدیدترین قسمت سریال تینا پاکروان تصمیم می‌گیرد تا خاتون [با هنرنمایی نگار جواهریان] را از جغرافیایی که در آن گرفتار بود، خارج کند و جهان جدیدی را در برابر او قرار دهد.

همزمان با ورود خاتون به اتمسفری جدید نوبت به شخصیت‌های جدید می‌رسد تا از راه برسند و داستان سریال را وارد دوران جدیدی کنند. رضا فخار [با هنرنمایی میرسعید مولویان] یکی از شخصیت‌های جدید قسمت هفتم سریال خاتون است که به نظر می‌رسد نقش و اهمیت ویژه‌ای در ادامه فیلم‌نامه دارد. اما رضا فخار تنها شخصیت جدیدی نبود که در آخرین قسمت سریال جذاب نماوا به تماشاگر معرفی شد.

درباره اقتصاد سرگرمی در خاورمیانه بخوانید:

• کارخانه خلاقیت یاس در امارات متحده: آن‌چه از صنعت سرگرمی انتظار دارید
• واکاوی رشد صنعت سینما در عربستان سعودی: فرصت‌های میلیارد دلاری

سریال خاتون در هفت اپیزودی که تا امروز میزبان تماشاگرانش شده با هنرنمایی‌های تحسین‌برانگیز و جذاب همراه بوده و به همین دلیل تماشای هنرنمایی خیره‌کننده عاطفه رضوی در نقش قدرت در عین حال که باورنکردنی است، قابل پیش‌بینی به نظر می‌رسد. دکتر بوکوفسکی [با هنرنمایی رضا بهبودی]، رعنا [با نقش‌آفرینی بهناز جعفری]، فهمیه اکبر [با هنرنمایی غزل شاکری] و محمود اعتمادزاده [با هنرنمایی علی فروتن] از جمله شخصیت‌های فرعی جذاب و دوست‌داشتنی سریال خاتون بوده‌اند که با هنرنمایی تحسین‌برانگیز بازیگرانشان باعث عمیق‌ترشدن سریال تینا پاکروان شده‌اند.

تصویر دقیق زن گیلانی

قدرت [با نقش‌آفرینی متفاوت عاطفه رضوی] یکی دیگر از شخصیت‌های فرعی سریال خاتون است که در قسمت هفتم از راه رسید و اگرچه حضور کم‌رنگی در میانه ماجرا داشت اما غنا و عمق بیشتری به فیلم‌نامه بخشید. با این حال شخصیت قدرت با کیفیت قابل قبولی پردازش نمی‌شود. معرفی نصفه و نیمه او هم تردیدهای بیشتری برای تماشاگر به همراه دارد و به همین دلیل این شخصیت فرعی از همه پتانسیل‌هایی که دارد برای غنابخشی بی‌بدیل به فیلم‌نامه استفاده می‌کند.

با این حال حضور شخصیت‌هایی مانند رعنا و قدرت تصویری مستقل و ارزشمند از زن قدرتمند ایرانی نشان می‌دهد. تصویری که در امتداد تاریخ است و برخلاف تلاش‌های اغراق‌آمیز عناوین هالیوودی با اهداف سیاسی و فرهنگی همراه نیست. شخصیت‌هایی مانند رعنا و قدرت نمونه‌های بی‌شماری در تاریخ معاصر ایران دارند. بنابراین به تصویرکشیدن آن‌ها در میانه یک سریال تاریخی کاملا منطقی به نظر می‌رسد. اما یکی از دلایلی که تینا پاکروان را قانع کرده تا نخستین تجربه سریالی‌اش را در گیلان ثبت کند، قدرتی است که زن گیلانی در تاریخ معاصر ایران به دست آورده و هنوز هم از آن استفاده می‌کند.

همواره انتقادات بسیاری به جایگاه زنان در جامعه ایران وارد بوده و جامعه ایران در مواردی به حق و ناحق به عنوان جامعه‌ای زن‌ستیز شهرت پیدا کرده است. اما جایگاه زنان در اقلیم گیلان همیشه تفاوت‌هایی با سایر نقاط کشور داشته و به همین دلیل نقش و تاثیرگذاری زنان در گیلان بیشتر از بقیه اقلیم‌های فرهنگی ایران به نظر می‌رسد. ریشه این تفاوت را باید در اقتصاد جستجو کرد؛ فرصت‌های شغلی به لطف سرسبزی و آبادانی اقلیم گیلان همواره بیشتر بوده و به همین دلیل مردان جامعه [که در دهه‌های گذشته تنها تصمیم‌گیرنده سیاست‌های خانواده بوده‌اند] پذیرفته بودند که حضور زنان در فعالیت‌های اقتصاد سنتی (کشاورزی و دامداری) به خانواده کمک می‌کند تا درآمد بیشتری داشته باشد.

اهمیت حضور زنان در اقتصاد گیلان آهسته آهسته بیشتر از قبل شد و به همین دلیل در سال‌هایی که امپراتوری‌های اروپایی در دوران قرون وسطا مشغول جنگ و ستیز علیه یکدیگر بودند، زن گیلانی به عنوان رهبر اصلی اقتصاد خرد فرصت آن را پیدا کرد تا مهم‌ترین فعال اقتصادی جامعه باشد؛ کشاورز. کشاورزی برای زنان گیلانی به مرور زمان اهمیت بیشتری پیدا کرد و به همین دلیل امروز هم می‌توان زنان بسیاری را در اقلیم گیلان پیدا کرد که به کشاورزی مشغول هستند. اتفاقی که در سایر نقاط کشور به‌ اندازه‌ای که در گیلان معمول است، رایج به نظر نمی‌رسد.

ورود زنان به چرخه اقتصادی گیلان [که در سایر نقاط ایران و بسیاری از کشورهای منطقه به دلیل توانایی‌های اندک طبیعت لازم نبود] به آن‌ها کمک کرد تا جایگاه واقعی خود را پیدا کنند و آهسته آهسته مسیر خود را ادامه دهند. آن‌ها به مرور زمان متوجه شدند که کشاورزی غایت اهدافشان نیست و می‌توانند آرزوهای بزرگ‌تری را دنبال کنند. بنابراین رنسانس زن ایرانی در گیلان آغاز شد.

شاید به همین دلیل باشد که جامعه گیلان به عنوان یکی از نخستین گروه‌های اجتماعی ایران پذیرفت تا دختران فرصت حضور در کلاس‌های درس را داشته باشند. گیلانی‌ها می‌دانستند که اقتصاد، جامعه و فرهنگ‌ آن‌ها به زنان نیاز دارد و ورود زنان به حوزه‌های آکادمیک می‌تواند پیشرفت‌های جدیدی را به جامعه گیلان تقدیم کند. پروین پسیانی [با هنرنمایی ستاره پسیانی] به عنوان یکی از شخصیت‌های سریال خاتون، نماینده زن روشنفکر گیلانی است که می‌خواهد از پوستین تاریخی‌اش خارج شود و جایگاهی ارزشمندتر را به دست آورد.

متاسفانه اما اهداف و آرزوهای زن گیلانی در سال‌های پس از دهه ۱۳۲۰ [که بستر تاریخی روایت سریال خاتون است] به لطف تلاش‌های ویران‌کننده جنبش‌های چپ‌گرایانه سرکوب شد. کمونیست‌ها که در گیلان ریشه دوانده بودند به زنان می‌آموختند که آن‌ها پیش از آن که زن باشند، اعضایی از خلق هستند که باید در خدمت اهداف به ظاهر ترقی‌خواهانه ایدئولوژی کمونیسم باشند. این آموزه‌ها برای زنان گیلانی [مانند همه زنانی که تحت تاثیر کمونیسم قرار می‌گرفتند] جذاب به نظر می‌رسید.

زن گیلک که در گیلان رشد کرده بود، می‌جنگید تا از پیله سنتی جامعه خارج شود. پیله‌ای که اگرچه در مقایسه با وضعیت سایر زنان ایرانی مدرن‌تر بود اما در نهایت برای زن گیلانی قانع‌کننده به نظر نمی‌رسید. جنبش‌های چپ‌گرایانه هم که به لطف شعارهای ترقی‌خواهانه و برابرطلبانه در مسیر محبوبیت قرار گرفته بودند برای زنان گیلک جذاب به نظر می‌آمدند. اما واقعیت آن بود که دستاوردی که در ذهن زن گیلانی رنگ و بو می‌گرفت با آن‌چه کمونیست‌ها به دنبال آن بودند، تفاوت‌هایی داشت.

در شرایطی که زن گیلانی در تلاش بود تا جایگاه واقعی خود را از جامعه سنتی به جامعه مدرن انتقال دهد، کمونیست‌ها تلاش می‌کردند تا زنان را به عنوان عضوی از اعضای خلق در خدمت اهداف برابری‌خواهانه خود قرار دهند. در حقیقت جایگاه زنان در جامعه کمونیستی با تصوری که زن گیلک از آینده خویش داشت، متفاوت بود اما از آن‌جایی که چپ‌گرایان مسیر مبارزه با ساختار موجود را فراهم کرده بودند، زن گیلانی هم تصمیم گرفت تا در مسیر این جنبش حرکت کند.

اما زن گیلانی نسبت به یک حقیقت مهم بی‌توجه بود؛ او نمی‌دانست که دشمن او با دشمن چپ‌گرایان متفاوت است. اگر زن گیلک در تلاش بود تا هویت مدرن خود را در جامعه پیدا کند، چپ‌گرایان می‌خواستند ساختار سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی جامعه را تغییر دهند. بنابراین زن گیلانی که برای نقش جدید خویش در جامعه می‌جنگید در مسیر افرادی قرار گرفت که با بنیان‌های جامعه‌ای که او را در مسیر پیشرفت قرار داده بود هم مخالف بودند.

آمال و آرزوهای زن گیلانی در راستای اهداف کمونیست‌ها چرخش کرد و تغییر هویت داد. اما زنان گیلانی زمانی متوجه تفاوت آرمان‌شان با کمونیست‌ها شدند که زمانی برای بازگشت از مسیر باقی نمانده بود. بنابراین زن گیلانی که می‌توانست زن پیشتاز ایرانی در تاریخ معاصر باشد، قربانی دو اتفاق مهم شد؛ پوسیدگی آهسته آرمان‌های کمونیستی و درگیری‌های میان چپ‌گرایان و نظام پهلوی. با این حال نفوذ باورهای چپ‌گرایانه در ایران به حدی عمق پیدا کرد که نظام پهلوی هم در سال‌های پایانی عمر خویش به آن آلوده شد. اتفاقی که با انقلاب شاه و میهن به نقطه اوج نزدیک شد. تاریخ معاصر ایران در سال‌های پس از انقلاب شاه و میهن به سمت و سویی کشیده شده که نه‌تنها زن گیلانی بلکه همه زنان ایرانی را از شرایطی که به سختی به دست آورده بودند، دور کرد.

پروین [با هنرنمایی ستاره پسیانی] در سریال خاتون نماینده زنانی بود که این سوتفاهم سیاسی اجتماعی را درک کرده بودند. او زنی ملی‌گرا و وطن‌پرست بود که می‌دانست نفوذ روس‌ها در ایران به معنای از دست‌دادن آزادی‌هایی است که مادران او سال‌ها برای به دست‌آوردن آن‌ها تلاش کرده‌اند. او می‌دانست که نفوذ کمونیسم در ایران نه‌تنها برابری‌خواهی را تضمین نمی‌کند بلکه آزادی در حال گسترش زنان را هم می‌رباید.

قسمت هفتم سریال خاتون [مانند تعدادی دیگر از قسمت‌های قبلی] تصویر زنی قدرتمند از اقلیم گیلان را نشان می‌دهد که طبیعت را چون مومی در دستانش کنترل می‌کند و آزادی‌های فردی‌اش را به لطف مهارت‌هایی که در دل جنگل آموخته، نمی‌بازد. بنابراین جدیدترین قسمت سریال تینا پاکروان در نمایش‌دادن تصویری دیگر از زن گیلانی موفق ظاهر می‌شود. تصویری که از زاویه تاریخی قابل اعتماد است و از زاویه فرهنگی هم بی‌بدیل به نظر نمی‌رسد.

در مدار تاریخ

سریال خاتون در حقیقت درامی تاریخی است که بیشتر از آن‌ که براساس داستانی واقعی باشد از رویدادهای واقعی یاری می‌گیرد. بنابراین فیلم‌نامه سریال تینا پاکروان هرازگاهی با معرفی یک شخصیت واقعی جدید که ریشه در تاریخ دارد، تماشاگر خود را شگفت‌زده می‌کند. بهرام نامجو [با هنرنمایی بهنام شرفی]، یدالله بایندر [با هنرنمایی فرزاد نه‌کاخ]، فهمیه اکبر [با هنرنمایی غزل شاکری] و محمود اعتمادزاده [با هنرنمایی علی فروتن] از جمله شخصیت‌هایی هستند که در سریال خاتون معرفی شده‌اند و پیشینه‌ای واقعی در تاریخ دارند.

یکی دیگر از جذاب‌ترین شخصیت‌های سریال خاتون که در قسمت‌های اخیر این سریال بیشتر از قبل دیده شده، آرسن میناسیان [با نقش‌آفرینی قربان نجفی] است. آرسن میناسیان که به مسیح گیلان هم شهرت دارد، داروسازی بود که نخستین داروخانه شبانه‌روزی ایران را در شهر رشت تاسیس کرد. او که ارمنی بود با تاسیس نخستین خاله سالمندان و معلولین در رشت در تاریخ گیلان جاودانه شده است. افرادی که با میناسیان در ارتباط بوده‌اند همواره او را مردی محترم، دلسوز و تلاش‌گر معرفی کرده‌اند.

نوسان صحنه‌ها

سریال خاتون واقعا عنوان بی‌نقص و بدون ایرادی نیست. یکی از ایرادهای بزرگی که به این سریال وارد به نظر می‌رسد، نوسانی است که میان صحنه‌ها وجود دارد. تعدادی از صحنه‌های سریال خاتون کیفیت لازم را [چه از زاویه صحنه‌سازی و چه از نظر زاویه فیلم‌برداری] ندارند و به همین دلیل نوسانی میان صحنه‌های سریال جذاب نماوا وجود دارد که تماشاگر را آزار می‌دهد. یکی از صحنه‌های بی‌کیفیت قسمت هفتم سریال خاتون جایی است که شیرزاد ملک [با هنرنمایی اشکان خطیبی] به بند کشیده شده و دوربین آهسته آهسته از او فاصله می‌گیرد.

تکان‌های دوربین در این صحنه غیرحرفه‌ای و آزاردهنده به نظر می‌رسد. در نقطه مقابل اما صحنه‌هایی هم در سریال وجود دارند که کادربندی و صحنه‌سازی بی‌نظیری ندارند. نوسانی که میان صحنه‌های گوناگون قسمت هفتم سریال خاتون وجود دارد به خوبی نشان می‌دهد که فیلم‌برداری سریال پایین‌تر از سطح کارگردانی آن است و البته که ضعف کارگردان در پوشش این ایراد هم تاثیرگذار به نظر می‌رسد.

سریال خاتون را با ویجیاتو دنبال کنید:

• نگاهی به قسمت اول سریال خاتون – فاشیسم سینمایی
• نگاهی به قسمت دوم سریال خاتون – باران خونین داس و چکش
• نگاهی به قسمت سوم سریال خاتون – شیوع ویروس سرخ
• نگاهی به قسمت چهارم سریال خاتون – عاقبت خوردن نان خلق
• نگاهی به قسمت پنجم سریال خاتون – بگذارید این وطن دوباره وطن شود
• نگاهی به قسمت ششم سریال خاتون – همسری که همراه نیست