نگاهی به جوکر و شهرت انفجاری‌اش در فیلم شوالیه تاریکی

این روزها جوکر دوباره تبدیل شده به بحث اصلی علاقه‌مندان به دنیای سینما. در هر حال قرار است باز هم این دلقک دنیای کمیک‌های دی‌سی با اکران فیلم جوکر برای مدتی مهمان پرده‌های نقره‌ای سالن‌های نمایش سینما شود.

اما نکته جالب در مورد شخصیت جوکر این است که اکثر قریب به اتفاق فیلم‌بازان دنیا با فیلم شوالیه تاریکی و بازی هث لجر فقید در این نقش او را به یاد می‌آورند. در حالی که بازیگرانِ سرشناسی هم قبل و حتی بعد از او شانس خودشان را در ایفای نقش شاهزاده جرم و جنایت گاتهام امتحان کرده‌اند. بازیگران بزرگی مثل جک نیکلسون در فیلم بتمن (ساخته ۱۹۸۹) تا همین واکین فینیکس در فیلم جوکر که چند روز دیگر اکران می‌شود.

اما این سوال پیش می‌آید چرا هیچ کدام از این بازیگران نتوانسته‌اند (البته در مورد واکین فینیکس تا اکران فیلم نمی‌توان نظر قطعی داد) مثل هث لجر محبوب شوند و زبان مخاطبان را به تحسین باز کنند؟ در هر حال، بعد از هر چیزی، جوکر هم فقط یک شخصیت کمیک بوکی است و خیلی از فیلم‌بازان اعتقاد دارند فیلم‌های کمیک بوکی مانند سمی به دنیای سینما تزریق شده‌اند و به خاطر آن‌هاست که دیگر نمی‌توان آثاری به اصطلاح خلاقانه همچون آثار چند دهه پیش را تماشا کنیم.

آیا فقط به خاطر وجود اسامی‌ای همچون کریستوفر نولان، کریستین بیل و هث لجر در بین عوامل ساخت فیلم شوالیه تاریکی عده‌ای جوکرِ این فیلم را سوگولی دنیای سینمایی و اقتباس شده از کمیک‌ها می‌دانند؟ یا مرگ شوک برانگیز بازیگر ایفاگر نقش جوکر و همینطور بردن جایزه اسکار پس از مرگش باعث شده این مورد یک مورد خاص باشد؟

عده‌ای هم باور دارند که تنها و تنها عاشق این شخصیت شده‌اند چون این فیلم بود که توانست یک جوکر «واقعی» و دوست داشتنی خلق کند و تا به حال چنین شخصیتی در هیچ اثری داستانی به نمایش در نیامده و احتمالاً از نظرشان در آینده نیز این چنین نخواهد بود.

پس در این مطلب تصمیم گرفتیم نگاهی به قبل فیلم شوالیه تاریکی در سال ۲۰۰۸ بیندازیم و ببینیم که آیا ایده «جوکر، فقط جوکر نولان» به درستی به دنیای سرگرمی‌ها اعمال می‌شود و این فقط کریستوفر نولان و هث لجر بوده‌اند که باعث جذابیت جوکر شده‌اند یا نه.

در دنیای امروزه سخت است که قبل از سال ۲۰۰۸ را تصور کنیم. جایی که خیلی‌ها هنوز با شخصیتی به اسم جوکر آشنا نشده بودند. البته بیش‌تر در مورد دنیای فیلم‌بازان حرف می‌زنیم.

در این دوره فقط دو فیلم با حضور این شخصیت ساخته شده بود، بتمن ۱۹۶۶ با بازی سزار رومرو (که ادامه مسیر ایفای نقش جوکر را بعد از سریال بتمن پیش گرفته بود) و بتمن ۱۹۸۹ با بازی جک نیکلسون. در دنیای سریال‌ها هم به جز همین مورد اشاره شده خبر خیلی خاصی از جوکر نبود. طبیعی است که با این موارد کم‌تر کسی شخصیتی مثل جوکر را می‌شناخت.

اما بیاید نگاهی به جایی که جوکر واقعاً متعلق به آن است بیاندازیم؛ دنیای کمیک. بر خلاف اوضاع نا‌به‌سامان دلقک خندان گاتهام بر روی پرده‌های سینما و جعبه‌های تلویزیون، او در دنیای کمیک‌ها روی تخت پادشاهی تکیه داده بود.

فقط نگاهی به نام کمیک‌هایی که سال انتشارشان قبل از تاریخ اکران فیلم شوالیه تاریکی است نشان می‌دهد با چه آثار منحصر به فرد و فوق العاده‌ای طرف هستیم.

احتمالاً با وجود اقتباس‌های اخیری که از دنیای کمیک‌های دی‌سی شده با داستان‌هایی مثل Batman: The Killing Joke (تاریخ انتشار کمیک ماه مارس سال ۱۹۸۸) آشنا هستید. به عقیده خیلی‌ها می‌توان این داستان را بهترین مورد برای توصیف جوکر استفاده کرد. بر خلاف فیلم شوالیه تاریکی که از بازگو کردن یک داستان پیش‌زمینه برای جوکر سر باز می‌زند، در این داستان شاهد این هستیم که نه تنها سرگذشت جوکر قبل از تبدیلش دوباره بیان می‌شود، بلکه حتی گسترش می‌یابد و شاخ و برگ می‌گیرد. بدون این که از جذابیت و مرموز بودن جوکر کم کند.

با این حال هنوز هم Batman: The Killing Joke بعد از حدود ۳۰ سال جزو موفق‌ترین آثار دنیای کمیک‌های دی‌سی با حضور بتمن به شمار می‌رود و نشان می‌دهد فقط فیلم شوالیه تاریکی نبوده که توانسته یک اثر موفق با حضور جوکر خلق کند.

در نوامبر سال ۱۹۸۸ باز هم جوکر با آرک Batman: A Death in the Family بازمی‌گردد. داستان این کمیک‌ها نیز همان نقطه‌ای را نشان می‌رود که شوالیه تاریکی از سر زدن به آن امتناع می‌کند؛ وجود خانواده خفاشی بتمن. خیلی‌ها بر اساس این فیلم عقیده دارند که بتمن در برابر جوکر فقط یک مبارزه رو در رو است و وجود شخصیت‌های اضافه دنیای کمیک‌ها از جذابیت تقابل دلقک و خفاش کم می‌کند.

Batman: A Death in the Family کاملاً خلاف این عقیده را ثابت می‌کند. البته این داستان تنها مورد تقابل جوکر با کل دوستان و خانواده بتمن نیست و موارد خیلی زیاد و موفقی دیگری را نیز می‌توان نام برد. از جمله این آرک‌های داستانی کمیک‌های دی‌سی، می‌توان به نام‌های نسبتاً جدیدی مثل Batman: Endgame که در ماه اکتبر سال ۲۰۱۴ منتشر شد و همینطور سری کمیک‌های Injustice (که اقتباس شده از بازی‌های ویدیویی با همین نام بودند) اشاره کرد که آثار شرارت‌های جوکر نه تنها بتمن و خانواده‌اش، بلکه تمام جاستیس لیگ و حتی کل کره زمین را تحت تأثیر قرار داد.

حالا برگردیم به همان بحث Batman: A Death in the Family. در این داستان جوکر سراغ یار همیشگی بتمن می‌رود؛ رابین. رابینی که تبدیل به اولین قربانی مهم جوکر در سال‌های حضورش در داستان‌های اصلی بتمن می‌شود. ضربات متوالی و بی‌رحمانه جوکر به کمک دیلم به بدن رابین جوان که منجر به مرگش می‌شود یکی از به یاد ماندنی‌ترین بخش‌های تقابل‌های بتمن و جوکر است که حتی خود بتمن هم در آن حضور ندارد! با وجود گذشت بیش از ۳۰ سال از این داستان باز می‌توان ارجاعات، بازگشت‌ها و اقتباس‌های زیادی از این سانحه خونین را به چشم دید.

البته نه تنها خانواده و دوستان بتمن، بلکه جوکر هم با وجود امثال هارلی کوئین طرف خودش را در جنگ با شوالیه تاریکی دارد، موردی که از خلق شخصیت هارلی کوئین به بعد تقریباً همیشه همراه جوکر بوده، همیشه به جز در فیلم شوالیه تاریکی.

ولی خب خیلی‌ها هم اعتقاد دارند که این جنبه روانی، مرموز و روان‌پریش جوکر در فیلم شوالیه تاریکی است که باعث موفقیت و جذابیت فوق العاده بالای او شده. پس بهتر است نگاهی به یکی از مرموزترین و روان‌شناسانه‌ترین آثار دنیای بتمن در سال‌ها قبل بیندازیم.

به جرات می‌توان گفت Arkham Asylum: A Serious House on Serious Earth (تاریخ انتشار در ماه اکتبر سال ۱۹۸۹) اگر برترین نه، یکی از برترین آثار دنیای کمیک‌ها همراه با جنبه‌های روان‌شناسانه و وهم آمیز است. فقط با نگاهی به صفحات این کمیک می‌تواند به این نتیجه رسید که جوکر نولان حتی به اندازه نصف این کمیک از پس جنبه روانی و مرموز جوکر برنیامده است و خیلی بیش‌تر باید تلاش می‌کرد تا بتواند نزدیک به این اثر شود. چه برسد به مطالعه کامل اثر که نه تنها جوکر، بلکه کل فیلم شوالیه تاریکی را یک اثر سطح پایین از نظر جنبه وهم آمیز و مرموزانه نشان می‌دهد. اثر نولان در برابر این کمیک چیزی مثل نمایش یک آنارشیست معمولی در برابر یک دلقک روانی که عاشق خندیدن از طریق جنایت کردن و بازی با جان انسان‌ها است.

بتمن: شما آزادید. شما همه‌تون آزادید.

جوکر: اوه، همین الان هم همینو می‌دونیم. اما خودت چی؟ اومدی تا لباس پادشاهیت رو به دست بیاری؟ یا فقط می‌خوای که ما تو رو از عذابی که می‌کشی راحت کنیم، به خاطر این موجود مریض، بی‌چاره‌ای که هستی؟

حتی اگر خیلی به گذشته هم نگاه نکنیم و در قرن بیست و یکم هم دنبال اثری باشیم که «جوکر، فقط جوکر نولان» را نقض کند به راحتی می‌توان به کمیک Batman: The Man Who Laughs (منتشر شده در ماه آوریل سال ۲۰۰۵) اشاره کرد. کمیکی که با دیدی مدرن دوباره داستان خلق جوکر و پیش‌زمینه تقابل دلقک و شوالیه تاریک گاتهام را بازگو می‌کند.

این جوکر برخلاف اکثر آثاری که نام برده شده شباهت بیش‌تری با جوکر نولان دارد ولی با این وجود باز هم برتری خودش نسبت به او را حفظ کرده است. به نوعی می‌توان گفت که نولان داستان کمیک Batman: The Man Who Laughs را در اثر سینمایی خود اقتباس کرده.

با این وجود اما جوکرِ Batman: The Man Who Laughs باز هم از نظر شخصیتی متفاوت‌تر از شخصیت آنارشیست و نسبتاً جدی شوالیه تاریکی ظاهر می‌شود. دلقکی که موقع درگیری می‌خندد، در مبارزات رو در رو سریع‌تر، قدرتمندتر و برتر از بتمن نشان می‌دهد، برای ماه‌ها روی انسان‌ها شروع به آزمایش مواد شیمایی خود می‌کند و در نهایت سری به تلویزیون می‌زند تا نقشه خودش را برای همه دنیا تبلیغ کند.

حال نگاهی دوباره به جمله «جوکر، فقط جوکر نولان» می‌اندازیم. بررسی تک‌تک کمیک‌هایی که از جوکر قبل از انتشار فیلم شوالیه تاریکی به چاپ رسیده‌اند در یک مقاله کاری نسبتاً غیرممکن خارج از حوصله خواهد بود. پس به همین چند مورد خیلی موفق و مشهور بسنده می‌کنیم. اما در مورد سینما و تلویزیون نه تنها قبل، بلکه آثار بعد از انتشار شوالیه تاریکی را نیز به راحتی می‌توان بررسی کرد.

اگر فقط دنیای سینما و تلویزیون را نگاه کنیم، بله، جوکر فقط و فقط در فیلم شوالیه تاریکی نزدیک به چیزی که باید، بوده اما اگر می‌خواهید از «جوکر، فقط جوکر نولان» برای تعریف شخصیت «واقعی» جوکر استفاده کنید، در اشتباه بزرگی هستید. چرا که این شوالیه تاریکی نبود که جوکر را معرفی و به نوعی از دنیای کمیک‌ها نجاتش داد، بلکه این جوکر بود که توانست با حضور در فیلم شوالیه تاریکی سرها را به سمت فیلم برگرداند. هر چند با وجود تلاش زیاد نولان و اشاره‌های نسبتاً متعدد به دنیای کمیک‌ها، این جوکر شباهت چندانی به دلقک روانی‌ که از دنیای کمیک‌ها سراغ داریم نداشت.

الآن نیز باید منتظر انتشار فیلم جوکر ۲۰۱۹ باشیم و ببینیم که اکران این فیلم خیل جدیدی از زامبی‌هایی که فقط یک جوکر را می‌شناسند و می‌پرستند را خلق می‌کند یا می‌تواند باعث شود جامعه، بیش‌تر با جوکر واقعی آشنا شوند.